Ruch i radość kształtują człowieka

Pamiętam moją pierwszą dalszą wycieczkę narciarską w okolice Krynicy. Był cudowny słoneczny poranek. Cała Krynica i otaczające ją góry otulone były puszystym śniegiem. Wspinaliśmy się po uciążliwej drodze w górę. Podejście było męczące i długie, ale do opanowania zmęczenia dopomagała mi nieprzeparta chęć zobaczenia gór w zimie. Wreszcie po długich wysiłkach stanęliśmy na szczycie. Oczom naszym odsłonił się widok jak z bajki. Nie zapomnę tych przeżyć, doznanych po raz pierwszy w życiu. Góry wydały mi się stokroć piękniejsze w szacie zimowej aniżeli w lecie. Przeżywałem uczucie niesłychanej radości na widok cudów otaczającej mnie przyrody. A potem oszałamiający zjazd. Cała uwaga napięta na drogę i na ruch, co za rozkoszne wyżycie się w samym pędzie, w samym ruchu. I uczucie dumy i zadowolenia, że się nie przewróciłem.

Albo inne wspomnienia. Po żmudnej całodziennej pracy w laboratorium, kiedy umysł obciążony był tysiącem niezbędnych do zapamiętania spraw zarówno natury teoretycznej jak i praktycznej, wychodziłem na boisko, aby zagrać w piłkę nożną czy siatkówkę. Wracałem potem zmęczony i zgrzany, ale z uczuciem odprężenia. Nagle człowiek pozbywał się całego balastu kłopotów, myśli, które przytłaczały go swym ciężarem a stawał się wolny i wyżywał się w ruchu. Wieleż radości dawało strzelenie gola lub jakiś sprawny ruch i to zarówno mój własny jak też kolegi.

Oto są środki, jakimi działa wychowanie fizyczne.

Każdy organizm, a zatem i organizm ludzki, jest podatny na kształtowanie pod wpływem bodźców pochodzących ze środowiska. Oczywiście plastyczność ta jest największa w czasie rozwoju organizmu. Niemniej jednak, nawet po zakończeniu okresu rozwojowego, w pewnym sensie istnieje ta plastyczność w dalszym ciągu i trwa aż do starości. Człowiek posiadający długi bardzo okres rozwojowy jest bardzo podatny na kształtujące go bodźce wychodzące ze środowiska. Na tym właśnie polega wychowanie. Różnorodne czynniki środowiskowe dostarczają rozwijającemu się organizmowi różnorodnych bodźców. A wychowanie polega na tym, ażeby dostarczyć rozwijającemu się człowiekowi takich bodźców, które by w organizmie wywołały pożądane reakcje. Drogą stopniowego powtarzania identycznych bodźców wytwarzają się nawyki. Również stosowaniem odpowiednich bodźców można zahamować rozwój nawyków niepożądanych a rozwinąć nawyki korzystne i pożądane. Bodźce te mogą być najrozmaitszej natury. A więc mogą to być bodźce kształtujące stronę intelektualną człowieka, bodźce kształtujące jego stronę moralną, społeczną czy estetyczną. Jednym słowem przy pomocy odpowiednich bodźców możemy kształtować całą psychikę człowieka. Wychowanie fizyczne ma za zadanie kształtowanie głównie jego strony fizycznej, jego harmonijnego i zdrowego rozwoju. Na czym polega harmonijny rozwój? Polega on na równowadze poszczególnych narządów, wydobyciu z nich optimum funkcjonalnego, tak aby wzajemne ich współdziałanie było jak najbardziej owocne. Tego rodzaju harmonia daje poczucie siły i zdrowia. Wychowanie fizyczne zatem nie powinno dopuszczać do przerostu jednych organów nad innymi, tego rodzaju bowiem przerosty odbywają się zawsze kosztem upośledzenia innych narządów.

Bardzo ważnym bodźcem rozwojowym jest tak zwana aktywność funkcjonalna. Polega ona na uaktywnieniu czynności poszczególnych części organizmu. Brak bodźców uaktywniających czynność powoduje zahamowanie rozwoju tych części organizmu. Tak np. długo nieużywane organy przechodzą zmiany wsteczne, jak choćby mięśnie kończyny, która była sparaliżowana lub unieruchomiona w inny sposób. Z drugiej strony czynność zwiększa objętość i siłę organu. Bezczynność albo zanik jednych części organizmu prowadzi zazwyczaj do niedostatecznego odżywiania i do upośledzonego rozwoju związanych z nim innych części. Np. po utracie oka zanika nerw wzrokowy, a mięśnie zanikają, gdy zostają zniszczone lub sparaliżowane nerwy prowadzące do nich itp. Wychowanie fizyczne ma zatem uaktywnić czynność wszystkich organów równomiernie.

Bodźcem stosowanym przez wychowanie fizyczne do kształtowania organizmu jest przede wszystkim ruch.

Metody wychowania fizycznego powinny być tak dobrane, aby ten ruch uaktywniał cały zespół narządów. A więc nie tylko same narządy ruchu, to jest kościec, stawy i mięśnie, ale i układ krwionośny, oddechowy, nerwowy, a nawet trawienny i wydalniczy. Środkami, którymi działa wychow7anie fizyczne, są: gimnastyka, sport, gry i zabawy ruchowe, turystyka. Należy pamiętać, że są to tylko środki kształtujące, nie mogą przeto same w sobie stanowić celu. Ich wpływ kształtujący zależy od okresu rozwojowego oraz od intensywności ich działania. Przy dużym napięciu intensywności ćwiczeń oddziaływanie ich może przekraczać optymalne granice dla danego organizmu i wywierać wpływ szkodliwy. Dlatego też intensywne uprawianie ćwiczeń, a więc środków kształtujących organizm przy pomocy ruchu, musi się odbywać pod ścisłą kontrolą fachowca, który zna nie tylko dokładnie organizm ludzki i jego funkcjonowanie, ale zdaje sobie również sprawę z działania środków przez niego stosowanych. Stąd też konieczność kształcenia wychowawców fizycznych o wysokim poziomie przygotowania zarówno teoretycznego jak i praktycznego. Ma on bowiem do czynienia z modelowaniem organizmu ludzkiego i od umiejętnego postępowania zależeć może zarówno zdrowie jak i upośledzenie fizyczne wychowanków.