Podziemne wytwórnie gazu palnego
Tak powstał nowy sposób podziemnego zgazowania przy pomocy szybów, stanowiących generatory gazu. Jednak i ten sposób nie znalazł praktycznego zastosowania, gdyż był obliczony na równo zalegające pokłady węgla, podczas gdy w przyrodzie tworzą one na ogół fałdy i zagięcia. Potrzebne by tu było wiercenie skrzywionych szybów, którego przy pomocy obecnie znanych środków technicznych nie umiemy wykonywać.
Opracowano więc inny, prostszy schemat podziemnego zgazowania. Wyobraźmy sobie odwróconą literę U, pochyło umieszczoną w przestrzeni. Pozioma poprzeczka — to korytarz kopalniany, zaś nachylone boki litery — to wychodzące na powierzchnię ziemi szyby. Jeśli w korytarzu kopalnianym zapalimy węgiel, zaś przez jeden z szybów wpuszczać będziemy powietrze, a przez drugi odprowadzać gaz, to otrzymamy jakby podziemny (poziomy) generator gazu. W jaki sposób przebiega proces zgazowania całych pokładów węgla? Zupełnie tak samo jak i w rozdrobnionym węglu w zwykłym generatorze. Zarówno małe bryłki węgla w generatorze, jak i wielkie bryły w pokładzie zaczynają się palić na powierzchni.
Łączna powierzchnia rozdrobnionego węgla jest jednak wielokrotnie większa niż tej samej ilości węgla w postaci zwartej bryły. Dlatego też w zwykłym generatorze na powierzchni ziemi wszystkie procesy między tlenem a węglem dobiegają końca w warstwie o wysokości zaledwie 20 — 30 cm, zaś przy zgazowaniu całego pokładu, potrzebny jest na to kilkumetrowy odcinek korytarza generatora.
NOWA GAŁĘŹ PRZEMYSŁU
Po zbadaniu przebiegu podziemnego zgazowania węgla w różnych warunkach geologicznych rozpoczęto w ZSRR budowę podziemnych stacji generatorowych na skalę przemysłową. W 1935 r. uruchomiono taką stację w Gorławce, poza tym znacz.
nie rozszerzono stację Lisiczańską, oraz w swoistych warunkach geologicznych podmoskiewskiego zagłębia węglowego zbudowano podziemną stację generatorową pod Tulą. Budowę potężnej kurachowskiej podziemnnej stacji generatorowej w Zagłębiu Donieckim przerwała wojna. Niemcy zniszczyli wszystkie radzieckie podziemne stacje generatorowe. Obecnie kilka z nich już odbudowano, w pozostałych prace nad odbudową są na ukończeniu.
Powojenny plan pięcioletni Związku Radzieckiego przewiduje znaczne rozszerzenie tej gałęzi gospodarki narodowej. W 1950 roku produkcja podziemnych wytwórni gazu generatorowego ma wynosić 920 milionów metrów sześciennych gazu rocznie.
Omówione sposoby podziemnego zgazowania wymagają jednak poważnego nakładu pracy ludzkiej. A przecież głównym celem podziemnego zgazowania węgla jest likwidacja pracy człowieka pod ziemią oraz przejście do zgazowania złóż węgla bez budowy kopalni. Zagadnienie to rozwiązano w ZSRR. Z górą 4 lata funkcjonuje już zbudowana według nowych założeń podziemna wytwórnia gazu generatorowego, zaopatrująca w gaz dwa sąsiednie zakłady przemysłowe.
DALSZE PERSPEKTYWY
Podziemne zgazowanie węgla nie tylko poważnie ułatwia pracę człowieka, likwidując szczególnie
ciężkie podziemne jej odcinki; nowy ten sposób zwiększa też znacznie wydajność pracy. Do obsługi podziemnej wytwórni gazu, produkującej 100.000 m3 gazu na godzinę trzeba od 400 do 500 robotników, podczas gdy w odpowiadającej jej, pod względem rozmiarów produkcji, kopalni pracować musi około 2.000 robotników. Poza tym, by zamienić wydobyty węgiel w gaz musiałoby dodatkowo pracować jeszcze co najmniej 500 robotników. Widzimy więc, że wydajność pracy podziemnej stacji generatorowej jest przeszło 5-krot-nie wyższa niż przy normalnym wydobyciu i zgazowaniu węgla.
Z taniego gazu podziemnego korzystać mogą elektrownie i fabryki. Można z niego otrzymać szereg ważnych produktów chemicznych, na przykład sztuczną benzynę.
Przy podziemnym zgazowaniu węgla, gaz wychodzi spod ziemi gorący. Przed wpuszczeniem do rur, ochładza go się przy pomocy wody. Ogrzaną przy tym wodę można wykorzystać do celów grzejnych, na przykład do ogrzewania osiedli i zakładów przemysłowych.
Obecnie wysiłki radzieckich uczonych zmierzają w kierunku wynalezienia sposobu, któryby umożliwiło przygotowywanie do zgazowania wprost z powierzchni ziemi dowolnych złóż węgla bez względu na ich rozmieszczenie pod ziemią. Żeby tego dokonać, należy „widzieć poprzez ziemię“. Pomogą w tym człowiekowi radar i inne metody elektryczne.