Parlament intelektualistów
…Epokę nowoczesną, zaczynającą się od rewolucji francuskiej, cechują dwa zasadnicze rodzaje wojen. Z jednej strony mamy wojny imperialistycznego typu, jak wyprawy Napoleona i cykl wojen niemieckich, który doprowadził do utworzenia cesarstwa niemieckiego. Pamiętamy, że to po zwycięstwie nad Francją w 1891 roku, król pruski Wilhelm otrzymał od panujących niemieckich tytuł cesarza Niemiec. Ceremonię tę odbyli zwycięzcy w Pałacu Wersalskim. Ze spiżu zdobycznych armat francuskich wznieśli zwycięzcy w Moguncji olbrzymią statuę Germanii. Z drugiej strony w tym samym okresie mamy wojny typu wyzwoleńczego, jak wojna kolonii angielskich w Ameryce z Koroną w końcu XVIII wieku.
Ta wojna, łącząca w sobie ideę niepodległości narodowej z ideą rewolucji socjalnej, przedstawia typ wojny, który w historii narodów europejskich XIX i XX wieku odgrywa zasadniczą rolę. Od amerykańskiej wojny o niepodległość, poprzez rewolucję francuską i Wiosnę Ludów aż do naszych czasów, wojny wyzwoleńcze stanowią istotny czynnik formowania się narodów nowoczesnego typu demokratycznego.
Szczytowy moment rozwoju okresu wojenno-kapitalistycznego naszej cywilizacji — to faza nowoczesnego imperializmu. Okres ten znamionuje powstanie kapitalistycznych gigantów o światowym zasięgu. Początki tej fazy przypadają na połowę XIX i XX stulecia. W tym okresie zjawia się jeden z największych gigantów świata amerykańskiego — United Steel Corporation. Giganty te nie liczą się z granicami państw, z granicami narodów. Są one swojego rodzaju osobnymi imperiami światowymi, które dysponują olbrzymimi możliwościami ekspansji i oddziaływania. United Steel, Standard Oil, Dupont, General Motors i inne kolosy „Big Bussines-su“ utrzymują własnych przedstawicieli nie tylko w Waszyngtonie, lecz także w stolicach innych krajów. Mają one swoich ludzi w administracji i w armii amerykańskiej, w rządzie i w Kongresie. Przez własną prasę i radio oraz film i wszelkie sposoby propagandy, przez szkolnictwo kształtują opinię całego narodu, równocześnie tłumiąc opinię niezależną…
…Rozwojowe tendencje imperializmu niosą ze sobą śmiertelną groźbę nowej wojny dla całej ludzkiej cywilizacji. Wynika to nie tylko z tego, że kapitalistyczne imperia dążą do ekspansji terytorialnej. Wynika to także z faktu, że w rozwoju historycznym tych imperiów wojna stała się narzędziem ich polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Stała się ona podstawowym narzędziem rozwiązywania trudności związanych z ich rozwojem i ekspansją…
…Czy pokój może cechować wzajemne stosunki narodów, których strukturę określa hegemonia klas wojenno – kapitalistycznych? Pokój pomiędzy militarystami – to transakcja pomiędzy rekinami, zobowiązującymi się do tego, że nie będą się żywiły rybami. Czy trwały pokój pomiędzy narodami jest możliwy w oparciu o ustroje, ukształtowane w wojennym okresie cywilizacji? Czy taki pokój jest możliwy pomiędzy narodami, których ustrój cechuje sojusz militaryzmu i kapitalizmu?
…W każdym kraju działają postępowe siły społeczne, przeciwdziałające kapitalizmowi i jego wojennym tendencjom. Pokój leży w żywotnym interesie każdego narodu, tak samo, jak dla każdego narodu wojna nowoczesna niesie śmiertelną groźbę zupełnego zniszczenia. Od rezultatu wysiłków społecznych zależy uniknięcie wojny. Nie ma fatalnej konieczności wojny i nigdy w obronie pokoju intelektualiści nie mogliby odegrać większej rob niż obecnie, ponieważ nigdy nauka w prowadzeniu wojny me odgrywała tak wielkiej rob, jak w wojnie nowoczesnej. Zależy to od samych intelektualistów, zależy to od tego, czy staną się wykładnikiem twórczych i postępowych sił swoich narodów…
…Liberalny okres kapitalizmu był niewątpliwie okresem wielkiego rozwoju kultur narodowych. Sytuacja zmieniła się jednak zasadniczo w imperialistycznej fazie kapitalizmu.
Światowe koncerny kapitalistyczne, które dla własnych celów wyzyskują nacjonalizmy różnych krajów, straciły charakter narodowy. Adres centrali United Steel lub Standard Oil jest rzeczą obojętną. Z istoty swojej te wielkie imperia kapitalistyczne nie są związane z narodami. Stosunki amerykańskie dostarczają pod tym względem niezastąpionego materiału historycznego i socjologicznego. Na przykładzie Ameryki występuje bardzo często popełniany błąd, utożsamiania pojęcia machiny państwowej i narodu. Państwo amerykańskie, jego polityka i mechanizm polityczny rządzenia są wyraźnie pod dominującym wpływem kapitalistycznych gigantów, ale to nie jest cały naród. Naród amerykański jest pojęciem szerszym, które obejmuje różnorodne dziedziny kultury i życia zbiorowego, wymykające się z pod decydującego wpływu sfer kapitalistycznych. Nie można lekceważyć znaczenia tych sfer kapitalistycznych w kształtowaniu się całego narodu, kapitalizm bowiem przenika nie tylko gospodarkę, nie tylko politykę, lecz także różne dziedziny kultury amerykańskiej, filozofię i naukę, sztukę i wychowanie.
Byłoby jednak niewłaściwe niedocenianie roli, jaką w kształtowaniu narodu amerykańskiego odgrywają jego ruchy ludowe i jego wielkie ludowe tradycje. Postępowe ruchy Ameryki zwracają właśnie uwagę na pogłębiającą się przepaść pomiędzy amerykańską machiną polityczną, która staje się coraz bardziej narzędziem imperialistycznej polityki wielkich gigantów kapitalistycznych, a amerykańskim narodem, pragnącym pokoju i współpracy z innymi narodami, dumnym ze swoich wielkich tradycji ludowych i pragnącym rozwoju kultury narodowej w ich duchu…