Dziewięć miesięcy na pływającej krze

W roku bieżącym mija dziesięć lat od ukończenia jednej z najsensacyjniejszych wypraw polarnych, wyprawy na dryfującej krze. Kierownikiem był bardzo popularny dziś w Związku Radzieckim Iwan Papanin, obecnie kontradmirał Marynarki Radzieckiej. Pochodzi on z rodziny robotniczej, osiadłej w Sewastopolu na Krymie. Od 14 roku życia musiał już sam zarabiać na swoje utrzymanie, początkowo jako tokarz. W służbie rządu radzieckiego jest od dnia wybuchu rewolucji 1917 roku. Jego zainteresowanie się Artktykiem datuje się z czasów pierwszej jego wyprawy na Ziemię Franciszka Józefa w 1931 roku. W tym okresie sprecyzowano po raz pierwszy zagadnienie wypróbowania drogi mor­skiej, łączącej Atlantyk, Morze Barenta i Białe z Oceanem Spokojnym. W 1932 roku wyruszyła na lodołamaczu „Sybiriakow“ ekspedycja, mająca na celu dotarcie z Archangielska na Wschód. Statek dopłynął do Oceanu Spokojnego w ciągu lata, uni­kając niebezpieczeństwa zimowania w lodach W rok później wyruszyła druga wyprawa na lodołamaczu „Czeluskin“, dotarła do Oceanu Spo­kojnego, ale wędrujące lody powstrzymały okręt, odrzucając go z powrotem z Cieśniny Beringa Zmiażdżony przez lody ..Czeluskin“ zatonął. Załoga uratowana została przez lotników radzieckich. Na pokładzie „Czeluskina“ znajdowali się: Piotr Szyrszow, młody geolog, i Ernest Krenkel, radioopera­tor, obaj odbywali wtedy już swoją drugą, po „Sybiriakowie“, wyprawę polarną. Papanin i Euge­niusz Fiedorów przebywał’ wtedy jako załoga sta­cji polarnej na półwyspie Czeluskin. W czasie jed­nej z wycieczek Papanin i Fiedorów obserwowali niszczycielski pochód olbrzymiej kry , płynącej z prądem przez cieśninę „Co myślisz — rzekł Pa­panin — o założeniu obozu na takiej krze i popły­waniu na niej z rok albo dwa?

— Mamy wiele stacji polarnych na wybrzeżu i na wyspach, dlaczego by nie założyć hotelu na biegunie. Fantastyczny projekt godny Wells a — przer­wał Fiedorów — tylko czy wytrzymałby lód i jaką mielibyśmy gwarancję bezpieczeństwa przed nie­dźwiedziami.

W ten sposób dojrzewała stopniowo myśl o do­tarciu do bieguna. Na półwyspie Czeluskin praco­wał Papanin, czytał wszystko, co dotyczyło wypraw polarnych. Jego notatnik wypełniał się szczegóła­mi ekwipunku ekspedycji.

Bohater Związku Radzieckiego, jeden z biorących udział w ratowaniu załogi „Czeluskina“, lotnik Wodopianow myślał o zdobyciu bieguna przy po­mocy samolotu. W 1935 roku przedłożył Papanin gotowy już plan do akceptacji przez właściwy de­partament. Plany zostały zatwierdzone, rozpoczęły się przygotowania do wyprawy.

21 marca 1937 r. wystartował z Moskwy samolot, wiozący naszego bohatera ca wyspę Rudolfa. Dwa miesiące później ten sam samolot, pilotowany przez Wodopianowa, przewiózł wyprawę na płynącą krę. Tak rozpoczęła się ekspedycja, która wzbudziła ogromne zainteresowanie w całym świecie. 274 dni spędzone na krze przyniosły ciekawe wyniki ba­dań naukowych, dotyczące prądów morskich na biegunie, dna morskiego, obecności prądów cie­płych z Atlantyku i wiele innych. Przeprowadzono niezliczone obserwacje meteorologiczne, grawitacyj­ne i magnetyczne. 19 lutego 1938 roku lodołamacze „Taimyr“ i „Murrnań“ dotarły do ekspedycji, za­bierając ją na pokład. Papanin opuścił krę ostatni, zatykając w lodzie flagę Związku Radzieckiego. Na Morzu Grenlandzkim czterech bohaterów zabrał na pokład lodołamacz „Jermak“, który zawiózł ich do Leningradu.

Papaninowi nadany został tytuł „bohatera Związ­ku Radzieckiego“ i order „Złote Gwiazdy”.

Życie na krze

Projekt wyprawy polarnej na dryfują­cej krze powstał w czasie „Pierwsze­go Międzynarodowego Roku Polarne­go“ (1931 — 1932).

Związek Radziecki najwięcej zaintereso­wany Biegunem Północnym podejmował nie­jedną wyprawę w celu, który jasno sprecy­zował w początkach XX wieku sławny che­mik rosyjski Mendelejew: „Poznanie obsza­rów polarnych — pisał on w swym memo­randum do ministra skarbu — ma większe znaczenie dla Rosji niż dla jakiegokolwiek innego kraju, ponieważ żaden inny kraj nie ma tak długiej linii wybrzeży nad Oceanem Lodowatym. Wiele rzek Rosji wpada do te­go oceanu, rzek płynących przez obszary, których rozwój nie tyle zależy od warunków klimatycznych, ile od możliwości użycia Oceanu Lodowatego jako drogi handlowej. Pokonanie lodów stanowi jeden z ekonomi­cznych problemów przyszłości Północno- Wschodniej Europejskiej, a praktycznie bio­rąc i Syberyjskiej, Rosji“.

Ziemia Franciszka Józefa była pierwszą wyspą w obszarze podbiegunowym, która ściągnęła na siebie uwagę nauki rosyjskiej. W roku 1870 znany meteorolog Wojejkow podał projekt wyprawy, która miałaby na celu zbadanie obszarów morskich, leżących na północny zachód od Nowej Ziemi. Geolog Kropotkin wskazał w swym projekcie wy­prawy możliwość istnienia jakiegoś niezna­nego lądu na północ od Spitzbergen. Domysł ten miał być wkrótce potwierdzony, miano­wicie ekspedycja austro-węgierska, zanie­siona przez lody, dokonała odkrycia wysp, którym nadano nazwę Ziemi Franciszka Jó­zefa. Głównym celem wszystkich ekspedycji polarnych było dotarcie do Bieguna Północ­nego, Ziemia Franciszka Józefa, jako wysu­nięta bardzo na północ i względnie łatwo do­stępna dla statków, była wymarzonym miej­scem jako baza operacyjna dla tych wy­praw.

W ostatnich latach wieku XIX przez zie­mię tę przewinęły się kolejno ekspedycje: angielska — Jacksona, norweska — Nanse­na, amerykańska — Wellmana i włoska pod kierunkiem księcia d‘Abruzzi i kpt. Cagni. Żadna z tych wypraw nie dała poważniej­szych rezultatów, najdalej dotarła ekspedy­cja włoska, bo do 86° 34‘ szerokości geogra­ficznej, to jest o 20 mil ang. ‘) dalej niż do­tarł w roku 1895 Nansen. Czego nie mogły dokonać doskonale wyposażone wyprawy Nansena i Cagniego, czy późniejsze Baldwi- na i Fiala, tego podjął się Rosjanin – Siedow. Wyprawa wyruszyła pieszo z Ziemi Francisz­ka Józefa z ekwipunkiem, załadowanym na troje sanek. Wyprawa zakończyła się tra­gicznie: 5 marca 1914 r. zmarł Siedow. Rezul­taty jednak mimo niedostatecznego wyposa­żenia wyprawy były duże, ocenił ich znacze­nie dopiero Związek Radziecki, wykorzys­tując je przy organizowaniu m. in. i naszej ekspedycji.